Struktury anatomiczne takie jak mięśnie i ich powięzie były anatomom znane od setek lat, jednak nikt nie przypisywał im tak ogromnej roli. Stwierdzono, że sumowanie się mikrourazów, które powstają podczas treningu a nawet masażu, są rzeczą degradacyjną układ ruchu. Rolę utrzymania wydajności, wytrzymałości aparatu ruchu przypisano właśnie tkankom miękkim. Od tamtej pory rolą rehabilitacji jest przestrzeganie świętej zasady, utrzymania tkanek miękkich w stanie optymalnej sprawności, a w szczególności zachowaniu ich sprężystości i elastyczności.
W niniejszym artykule chciałbym przedstawić ogromne znaczenie tzw. arystokracji narządu ruchu- tkanek miękkich ( mięśni, więzadeł, ścięgien oraz powięzi). Jedynie odpowiednio prowadzona rozgrzewa, która staje się profilaktyką przeciwko urazom może skutecznie ochronić stawy,a także tkanki okołostawowe przed urazem. Poza tym jedynie odpowiednio dobrane leczenie uwzględniające ogromne znaczenie tkanek miękkich może doprowadzić mięśnie i inne tkanki do stanu równowagi i spowodować powrót sportowca do pełnej aktywności.
MIĘŚNIE
Ta przecudna tkanka posiada nieprzeciętne właściwości, to dzięki niej możemy biegać, poruszać się, skakać. W mięśniach dochodzi do zamiany energii chemicznej w kinetyczną. Są do główne postulaty za tym aby profilaktyka ich uszkodzeń zawsze była na pierwszym miejscu.
Mało kto zastanawia, się co tak naprawdę dzieje się z mięśniem podczas treningu. Wszyscy wiemy, że w trakcie biegu, ćwiczeń fizycznych dochodzi do rozwoju danych grup mięśniowych, polepsza się ukrwienie. Jednak z perspektywy budowy mikroskopowej tkanki mięśniowej w trakcie zwykłego treningu dochodzi do tzw. mikrourazów włókien mięśniowych. Rozrost tkanki odbywa się na zasadzie powstania procesu zapalnego powstałego na skutek mikrowylewów. Między innymi, dlatego zaleca się stretching powysiłkowy danych grup mięśniowych aby, mówiąc obrazowo ,,zrobić miejsce” dla nowych włókien. Oczywiście natura jest mądra i wyposażyła nasz organizm w systemy samo naprawcze. Mięsień jest w stanie odbudować się i usunąć zniszczoną tkankę. Proces regeneracji mięśnia po wysiłku trwa od 24 do nawet 72 godzin ( w zależności od wielkości mięśnia, typu jego włókien oraz rodzaju treningu). Po tym czasie następuje czas odbudowy tkanki mięśniowej który trwa również do 72 godzin. Można to zaobserwować u sportowców, którzy ćwiczą na siłowni. Po intensywnym treningu siłowym dochodzi do uczucia ,,omdlenia” mięśni, lekkości a także często obserwuje się zmniejszenie zakresu ruchomościw określonych stawach. Pomijam fakt , że bardzo często dochodzi jeszcze do zakwaszenia mięśnia na skutek oddychania beztlenowego. Z tego powodu tak ważna jest rola masażysty czy też fizjoterapeuty w pracy ze sportowcem. Odpowiednio dobrane zabiegi, metody relaksacji mięśni i ich powięzi po wysiłku, a przed wysiłkiem dobrze dobrana rozgrzewka obejmująca ścięgna, powięzi i przede wszystkim mięśnie mogą skutecznie zapobiegać. Zakwaszony mięsień jest dynamicznie niewydolny i łatwo podatny na urazy typu stłuczeń, naderwań itp.
STŁUCZENIE- jest to uszkodzenie tkanki podskórnej wraz z uszkodzeniem naczyń krwionośnych. Widoczny jest wówczas krwawy wylew podskórny. Uraz niekiedy może sięgać włókien i warstw głębokich mięśnia niekiedy dochodzących aż do samej kości. By doszło do stłuczenia musi zadziałać bezpośrednia siła- uderzenie, upadek itp. Im mniej napięty mięsień w trakcie owego urazu tym stłuczenie jest głębsze. Bardzo często bywa tak, że krwiak jest niewidoczny ( szczególnie gdy jest głęboki). W sporcie obowiązuje zasada RICE.
Rest (odpoczynek)
Ice (ochłodzenie)
Constipation (ucisk)
Elevation (uniesienie)
W leczeniu krwiaka szczególną uwagę przyznaje się zasadzie OCHŁODZENIA miejsca urazu. Ochłodzenie zapobiega wynaczynieniu się krwi, powstawaniu obrzęków, co skutecznie przyspiesza okres rekonwalescencji sportowca. Rehabilitacjaoraz powrót do ćwiczeń jest możliwy dopiero po ustąpieniu tzw. ostrego stanu zapalnego. Im dłużej taki stan trwa tym bardziej wydłuża się czas oczekiwania na rehabilitację obejmującą chodźmy podstawowy masaż. Zmniejszenie obrzęku i likwidacja stanu zapalnego to kluczowe cele we wczesnej interwencji leczenia stłuczeń.
NACIĄGNIĘCIE- jest to uraz do którego dochodzi na skutek zadziałania siły pośredniej. Zazwyczaj ma miejsce w przypadku dźwignięcia ciężaru nieproporcjonalnego względem siły danego mięśnia. Dochodzi wówczas do silnego rozciągnięcia mięśnia. W wyniku gwałtownej siły mięsień nie jest w stanie zareagować skurczem obronnym i dochodzi do rozerwania włókien mięśniowych wraz z powstaniem tzw. krwiaka śródmięsnego. Naciągnięcie może mieć miejsce bezpośrednio na brzuścu danego mięśnia ale także w miejscu przejścia mięśnia w ścięgno. Zasada leczenie naciągnięcia jest identyczna jak powyżej, czyli zasada RICE. Niekiedy zarówno przy naciągnięciu jak i stłuczeniu stosuje się farmakoterapię. Istotnym celem w leczeniu urazów tkanek miękkich jest niedopuszczenie do tzw. zwłóknień oraz zwapnień mięśni. Jak wiemy w trakcie urazu dochodzi do powstania krwiaka- niewłaściwie leczony krwiak skutkuje powstaniem blizn wewnątrz mięśnia, które to ograniczają ruchomość włókien upośledzając mięsień w danej funkcji. Dodatkowo wytrąca się wapń, co skutkować może zwapnieniem a nawet skostnieniem mięśnia.
NADERWANIE- ciężko jest ukazać jakąś bezwzględną granicę między naciągnięciem a naderwaniem. Przyjmuje się, że naciągnięcie dotyczy niewielkiej grupy włókien mięśniowych. Naderwanie jest to z kolei uraz typu średniego, gdzie liczba włókien uszkodzonych jest znaczna. Może tutaj dojść niekiedy do całkowitego rozwłóknienia tychże włókienek, w niektórych miejscach. Ruch w stawie sterowanym przez dany mięsień zazwyczaj jest ograniczony dolegliwościami bólowymi. Leczenie jest podobne jak powyżej, jednak okres unieruchomienia i rekonwalescencji jest długotrwały.
ROZERWANIE- jest to najcięższy uraz mięśnia/ ścięgna. Dochodzi do całkowitego rozwłóknienia włókien i przerwania ciągłości tkanki. Ruch w stawie jest niemożliwy. Powstaje duży wylew krwawy. Zasada RICE w tym przypadku jest stosowana jako PIERWSZA POMOC a jedyne, skuteczne leczenie to wówczas leczenie operacyjne.
ŚCIĘGNA ORAZ POWIĘŹ
Ścięgna to z kolei końcowe części mięśni, które przyczepiają się do kości. Tak niegdyś uważali anatomowie, obecnie sądzi się, że ścięgna to są początkowe części mięśni, które wychodzą jako przedłużenie okostnej oraz stanowią integralną część powięzi- tkanki okalającej mięśnie. Nie da się wyizolować rehabilitacji czy też samego urazu mówiąc ,,doznałem urazu mięśni ale nie doznałem urazu powięzi”. Tak samo nie można rehabilitować czy też leczyć MIĘŚNIA nie lecząc powięzi oraz ścięgna. Każdy mięsień otoczony jest specjalnym typem tkanki, która zawiera między swoją powierzchnią a zewnętrzną warstwą mięśnia odrobinę płynu tkankowego. Tkanka ta nosi nazwę powięzi mięśniowej. W trakcie wykonywania ćwiczeń fizycznych zarówno powięź jak i mięsień ulegają na zmianę albo skurczowi albo rozkurczowi. Integracja, czyli współdziałanie powięzi oraz mięśni, a co za tym idzie również ścięgien jest nieodzowną biomechaniczną strukturą w naszym ludzkim ciele, którą widzą fizjoterapeuci oraz lekarze cieniący nowoczesne metody leczenia. Zarówno ścięgno, mięsień oraz kość stanowią ciągłość swojej rodzimej tkanki- tkanki łącznej. Ścięgna zazwyczaj przypominają w swoim przebiegu skręconą linię, której wytrzymałość jest ogromna. Przyjmuje się, że zdrowe ścięgno nigdy nie pęknie- prędzej zerwie się mięsień lub miejsce przejścia ścięgna w mięsień, niż pęknie się samo ścięgno. Stąd też znane np. w kulturystyce i innych sportach tzw. złamania awulsyjne , kiedy to dochodzi do zerwania np. mięśnia wraz z wyrwaniem przyczepu kostnego. Jedynie przeciążone, przestarzałe na skutek długotrwałej pracy ścięgno może pęknąć. W trakcie zerwania ścięgna Achillesa słyszalny jest wyraźny TRZASK porównywalny do pęknięcia deski- co świadczy m.in. o ogromnej grubości a także wytrzymałości ścięgna, gdyż siła potrzebna do zerwania jego jest ogromna.
Powięź również może zostać uszkodzona i praktycznie w 90% dochodzi do jej uszkodzenia w wyniku urazów tkanek miękkich w sporcie. Normalnym mechanizmem obronnym przed bólem jest unieruchomienie. Kiedy dochodzi do unieruchomienia ruch między mięśniem a powięzią jest mniejszy i dochodzi do powstawania tzw. zrostów ( szczególnie jeśli procesowi gojenia towarzyszy proces powstawania blizny na skutek krwiaka). Obecnie coraz częściej widzi się zblokowania tzw. mięśniowo powięziowe, które przyczyniają się do zmniejszenia zakresu ruchu niż dopatrywanie się przyczyn np. w skróconym mięśniu. Oczywiście w wyniku urazu: stłuczenia, naderwania czy choćby zerwania dochodzi do skrócenia samego mięśnia a niekiedy do zaniku. Samo rozciągnięcie mięśnia, ścięgna bez interwencji w struktury powięziowe jest z góry złym postępowaniem . Rozciąganie mięśnia, masaż ukierunkowany na rozluźnienie nadmiernie napiętych grup nie jest jednoznaczne z rozluźnianiem powięzi.
Jak widać znaczenie tkanek miękkich w sporcie ale i nie tylko jest ogromne. Źle postawiona diagnoza lub co gorsza błędnie prowadzone leczenie może niekiedy na trwałe upośledzić funkcję danego mięśnia czy też stawu. Między innymi z ww. powodów należy szczególnie pamiętać o rozgrzewce, odpowiedniej diecie oraz nigdy nie wolno zapominać o dobrze przeprowadzonym stretchingu mięśniowym- jedynie mięsień w pełni rozgrzany i rozciągnięty jest mięśniem w pełni wydolnym dynamicznie.
